İçindekiler
Moto kurye sorunlarına çözüm önerileri nelerdir? Teslimat sektörü bileşenlerini 16 Mart 2022 tarihinde toplandır. İstanbul’da meydana gelen bir sosyal diyalog toplantısıyla bir araya getirerek başladı. Ancak sektör çalışanları, sendikalar, işverenler, kamu temsilcileri ve akademisyenlerin katılımıyla üçlü bir diyalog ortamı oluşturmuştu. Bu toplantının sonuç raporu ve çözüm önerileri yayınlandı. Raporun iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bölümü ve öneriler şöyledir. Moto-kuryeler güvenlik açısından risk arz eden, korumasız bir enstrumanla hizmet üretiyorlar. Yani bu aracın kullanımında güvenlik açısından özel ekipmanların kullanımına ihtiyaç var.
İş sağlığı ve güvenliği
Yapılan iş uzun soluklu ve aralıksız olarak sürdürmeye uygun. Bir iş değil, zira devamlı dikkat ve yoğunlaşma gerektiriyor. Moto kuryelik mevsim şartlarından da direkt etkilenen bir iş. Tüm bu faktörler bir arada düşünüldüğünde moto-kuryeliğin ölümlü iş kazası riski yüksek. Bir meslek olduğu görülüyor. Ürettikleri hizmette kullanılan aracın korumasızlığı ve işin niteliğinden doğan riskler gözetiliyor. Ancak moto kuryelik mesleği tehlikeli iş sınıfında yer alması gerektiği biçimde bu sınıfta yer almıyor.
Özellikle şundan dolayı işverenler iş güvenliği uzmanlığı, işyeri hekimliği ve hizmetlerini sunma zorunluluğuna haiz değiller. Moto-kuryelerin çok büyük bölümünün iş sağlığı ve güvenliği eğitimi almadığı görülüyor. Uluslararası ve ulusal emek örgütlerinin saha çalışmaları mesleğin icrası için yasal zorunluluk olur. M, A1, A2 ve A sınıfı sürücü belgesi dahi olmayan moto-kuryeler bulunduğunu ortaya koyuyor. Sektöre artan ilgi sürücü deneyiminden yoksun yani moto-kuryelerin oranının da hızla artmasına niçin oluyor.
Her ne kadar mesleki yeterlilik kurumu tarafınca hazırlanmış. Bir motosikletli kurye ulusal yeterlilik standardı 2017 yılında yürürlüğe girmiş. Böyle olsa da standartların bağlayıcı olmaması sektörde hayata geçememesine neden oluyor. Söz mevzusu standartlarda mesleki teçhizat tanımının geliştirilmesine de ihtiyaç var. Öte yandan moto-kuryeler için mesleki yeterlilik belgesi olmalı. Yani bir işlevi olmadığı için kuryeler belgeyi almaya ihtiyaç duymuyorlar. Ancak motosiklet sürücü belgesinin moto-kuryelik yapmak için gerekiyor.
Moto Kurye Sorunlarına Çözüm Önerileri Neler?
Moto kurye sorunlarına çözüm önerileri yeterli olması da önemli bir mesele alanı. Çünkü mesleğin güvenli icrası için ileri sürüş olabiliyor. Tekniklerinin öğrenilmesinin de gerekli olduğu çalışan örgütleri tarafından dile getiriliyor. Tüm bu koşullar, moto-kuryeler için mesleki yetkinliğin ve güvenli sürüşün güvencesi. Ancak güven altına alınmadığı bir çalışma ortamı anlamına geliyor. Yani moto-kuryelerin önemli bir bölümü işçi statüsünde olmadıkları için. Kazalar iş kazası değil trafik kazası olarak kaydediliyor.
Dolayısıyla, moto-kuryelerin yaşadıkları iş kazaları resmi sayılara gerçekçi olarak yansımıyor. Çalışan örgütlerinin takip ederek kayıt altına alabildikleri kadarıyla trafik kazaları oldu. Yani son birkaç yılda dört kata kadar artış olduğu anlaşılıyor. Ölümlü kaza oranında da dikkate kıymet bir artış var. Yalnızca son bir yılda tespit edilen iş kazalarında 350 moto-kurye hayatını yitirdi. Gerçek sayıların çok daha yüksek olduğu anlaşılıyor. Kazalarda, teslimat süresi baskısı, aşırı çalışma saatleri, psiko-toplumsal sorunlar olabiliyor.
Özellikle dinlenme olanağından yoksunluk, mesleki yeterlilik eksikliği gibi faktörler öne çıkıyor. Moto-kuryelerin çok büyük bölümü kendi hesabına çalıştıkları için lüzumlu güvenlik ekipmanının sağlıyor. Tüm yükümlülüğü de kendilerine ilişkin. Bu ek maliyeti kaldıracak bir gelir düzeyinden yoksundurr. Böyle oldukları için bir çok moto-kurye koruyuculuk düzeyi az olabiliyor. Ancak düşük nitelikli güvenlik ekipmanları kullanmak durumunda kalıyor. Ancak bu vaziyet ölümle yahut ağır yaralanma ile neticelanan iş kazalarının oranını artırıyor.
Kurye Problemlerine Çözümler
Moto-kuryelerin iş kazası geçirmeleri halinde kendi hesabına çalışanlamış olabiliyor. İş için platformlar işveren yükümlülüklerine haiz değiller. Çünkü iş sağlığı ve güvenliği açısından mevzuat gereği muafiyet alanı içindeler. Bir kazanın iş kazası olarak tanımlanabilmesi için var. Bu işverenin de parçası olduğu bir süreçle iş kazası olarak tespit edilmesi gerekiyor. Sadece esnaf kurye modeli ile çalışan platform çalışanlamış olurunda çalışma anlaşması işveren çalışan ilişkisi. İşi arz etmediği için yaşanan kazalar trafik kazası olarak değerlendiriliyor.
İş kazasından doğmuş mali ve cezai yükümlülükle işverenler bu yolla aşıyor. Moto-kuryeler kaza geçirmeleri halinde trafik ve sıhhat sigortası kapsamındaki hakları var. Bu prim ödemeleri durumunda alabilirlerken, tazminat haklarından yararlanamıyor. Bu doğrultuda, iş hukukunu temel kaideleri gözetiliyor. Dijital platform üzerinde işveren tarafınca oluşturulan iş organizasyon yapılıyor. İş kapsamında iş gören motokuryeler işçi statüsüne kavuşturulmalıdır. Kanunda tanımlanan ve uluslararası sözleşmelerle tanınan haklarından yararlandırılmalıdır.
Kurye Dertlerine Çözüm Önerileri
Bu görüşmede teslimat sektörü bileşenleri tarafından dile getirilen talepleri olabiliyor. Bu takip eden yazılı bildirimler ışığında ortaya çıkan politika önerileri şu manada şekilleniyor.
- Sektörde yaşanmış olan sorunların boyutunun tam anlamıyla ortaya konulabiliyor. Ve gerçekçi ve uygulanabiliyor politikalar geliştirilmesi için sektörde çalışan moto-kurye sayıları. Farklı çalışma statüleri ve kayıt dışılık gözetilerek sağlıklı şekilde belirlenmelidir.
- Kamunun düzenleme ve denetleme faaliyetlerini sağlıklı yürütebilmesi için sektöre dair gelişim beklentilerinin iyi anlaşılması ve orta ve uzun vadede planlama yapılması zorunludur.
- Bu amaçla e-ticaret ve son etap teslimat sektörü verileri düzenli olarak toplanmalı ve süre serisi karşılaştırması yapılabilmesi için geçmiş verilerle tarif ve yöntem uyumlaması yapılmalıdır.
- Sektöre dair yapılacak tüm düzenleme faaliyetlerinde kamu otoritesi Türkiye’nin taraf olduğu ilgili sözleşmelerini referans almalıdır. Düzenleme ve denetleme faaliyetlerinde ayrımcılık yapılmaması gözetilmelidir.
- Bu mevzuda ayırımcılık (İş ve Meslek) sözleşmesi ve eşit ücret sözleşmesi referans alınmalıdır. Son etap teslimat sektöründe ücretli emekçi niteliği arz etmesine karşın kendi hesabına çalışanlar. Doğru çalışma statüsüne kavuşturulmalıdır.
- Platformların bu çerçevede yükümlülüklerini yerine getirip getirmediği. Türkiye Cumhuriyet Anayasası ve Kanunları ile başta 81 No’lu İş Teftişi Sözleşmesi. Bu olmak üzere ilgili sözleşmeleri uyarmanca denetlenmelidir.
Moto Kurye Sorunlarına Çözüm Önerileri
Özellikle moto kurye sorunlarına çözüm önerileri;
- Kendi hesabına çalışmaya idame eden, birden fazla platform yada işyeri bünyesinde çalışıyor. İşverenin yönergeı altında olmayan ve işyeri organizasyonu içinde bulunmayan, üretimi. Tüm araç ve gereçlerine haiz olan ve yanında başka işçi çalıştırmayan (alt işveren ilişkisi kurmayan) moto-kuryelerin toplumsal ve ekonomik hakları ile sendikal örgütlenme hakları, 22/5/2003 tarih ve 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili kanunlarda gerekli düzenlemeler yapılarak güvence altına alınmalıdır.
- Kendi hesabına çalışanları da kapsayan 102 No’lu sosyal Güvenlik (Asgari Standartlar) Sözleşmesi ve öteki sosyal güvenlik enstrümanlarının belirlediği hastalık, tıbbi bakım, engellilik, annelik, iş yaralanması, işsizlik, yaşlılığı da kapsayan asgari standartları ve 87 No’lu Sendika Özgürlüğü ve Sendikalaşma Hakkının Korunması Sözleşmesi ve 98 No’lu Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı Sözleşmesi hükümleri esas alınmalıdır.
- Kendi hesabına çalışan moto-kuryeler ve platformlar arasındaki sözleşmeler moto-kuryeleri koruyucu düzenlemelerle şeffaflaştırılmalı ve platform, kurye, alan kişi üçlü yapısını gözetecek bir hukuki çerçeve içine alınmalıdır.
- Çalışanların çalışma kural ve koşulları hakkında uygun, teyit edilebilir, kolay anlaşılabilir ve tercihen yazılı sözleşme biçiminde bilgilendirilmelerine dönük olarak ILO 184 ve 189 No’lu sözleşmelerinin ilgili tavsiyeleri tüm platform çalışanları için gözetilmelidir.
- Mesleğin niteliği dikkate alınarak mesleğe özel günlük ve haftalık çalışma süreleri, azami aralıksız çalışma süresi, asgari ücret ve azami teslimat mesafesi belirlenmelidir.
- Kendi hesabına çalışan motokuryelerin çalışma koşulları, çalışma süreleri, iş sağlığı ve güvenliği standartları, lüzumlu mesleki sınıflandırma yapılarak ve mesleğin niteliği gözetilerek belirlenmelidir.
Moto Kurye Sorunlarına Çözüm Önerileri
- Başta 155 No’lu İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşmesi, 187 No’lu İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi ve 2019 tarihindeki ve 190 No’lu Şiddet ve rahatsız etme Sözleşmesi olmak üzere ilgili mevzuatı esas alınmalı ve çalışanlamış olurın fiziksel ve psikolojik olarak sağlıkları güvence altına alınmalıdır.
- Kendi hesabına çalışan moto-kuryelerin gelir garantisinin sağlanması için işveren platformları ile yapılan sözleşmelerde asgari gelir seviyesi belirlenmelidir.
- Platformların moto-kuryelere ödeme yöntemi ve süreleri ILO’nun 95 No’lu Ücretlerin Korunması Sözleşmesi çerçevesinde tanımlanmalıdır. Platform çalışanlamış olurının teslimat başına ücret aldığı modelin yerine çalışma süresi bazlı bir ödeme düzeni getirilmelidir.
- İş verimliliğini korumak için bölgesel farklılıkları gözeten bir optimum mesafesüre-teslimat ölçütü tanımlanması için gereken standartlar ve altyapı oluşturulmalıdır.
- Platformların müşteri başına bahşiş miktarlarını ve ödeme bilgilerini kısa ve tanımlı periyotlarda moto-kuryelere bildirmeleri mecburi kılınmalıdır.
- Kendi hesabına çalışan ve taşeron şirket altında çalışan moto-kuryelerin, 158 No’lu Hizmet İlişkisine Son Verilmesi Sözleşmesi tarafından tanımlanan temel ilke uyarınca iş akdinin tadı ve adil olmayan biçimde feshedilmesinin önüne geçilmesi için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
Kurye Sorunlarına Çözüm Önerileri Alınıyor
- Moto-kuryelerin mesleki standartları mesleğin niteliği ve sektörde yaşanan problemler gözetilerek güncellenmeli, mesleğe giriş ileri sürüş teknikleri eğitimini de içeren mesleki yeterlilik belgesi ile gerçekleştirilmelidir.
- Özellikle moto-kuryeliğin tehlikeli meslek sınıfında tanımlanması ile iş güvenliği ve sağlığı eğitimlerinin mecburi ve işveren durumuna göre yani yükümlülüğünde gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır.
- Moto-kuryelerin ekipmanlarının standartlarının yeni teknolojiler gözetilerek güncellenmesi sağlanmalı, işçi statüsünde çalışan moto-kuryelere işveren tarafınca lüzumlu teçhizatın çalışma güvenliğini sağlayacak özellikte sağlanması gözetilmelidir.
- Ayrıca moto-kurye ekipman ve teçhizatından alınan yani bu ÖTV kaldırılmalıdır.
- Teslimat için kullanılan motorlu çalgılar ticari araç haline getirilmeli ve ilgili şartları taşımayan araçlar ile bu hizmetlerin yerine getirilmesi engellenmelidir.
- Platformların çalışanlarının verilerine erişimleri, 6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve ILO’nun ilgili 181 ve 188 No’lu sözleşmeleri çerçevesinde düzenlenmeli ve çalışanların tüm hakları güvence altına alınmalıdır.
- Platformların algoritmalarının çalışma koşullarına etkilerinin denetlenebilmesi için emek örgütlerine data verme zorunluluğu getirilmelidir. Platform performans değerlendirme ölçütleri arasından hız çıkarılmalıdır.
Moto Kurye Sorunlarına Çözüm Önerileri
- Teslimat süresi üzerinden meydana getirilen aşırı rekabetin önüne geçilmesi için işveren platformlar ile iş birliği yapılmalı, tüketici talebi baskısını azaltmak için farkındalık kampanyaları düzenlenmelidir.
- Bu çalışmalar tüketici örgütleri ile iş birliği içerisinde ve tüketici haklarını gözetecek şekilde yani yürütülmelidir.
- Moto-kuryelere karşı agresif ve kaba davranışta bulunan müşterilere hizmet vermeme hakkı etkin biçimde kullanılmalıdır.
- Özellikle sektördeki emek örgütlerinin uluslararası iş birliği ve dayanışma faaliyetleri desteklenmelidir.
- Moto-kuryelerin dinlenme başta olmak üzere temel gereksinimlarını karşılayabilmeleri için platformlar ve anlaşmalı tedarikçiler tarafınca gerekli alt yapının sağlanması güvence altına alınmalıdır.
- Aşırı iklim koşulları, çalışan sağlığını tehdit eden koşullar altında moto-kuryelerin gelir güvencesi ile özellikle çalışmama haklarını kullanabilmeleri için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
- Moto-kuryelere tünel yada köprü kullanmama hakkı yani tam tanınmalıdır.
- Sektörün dünyadaki gelişim beklentileri dikkate alınarak özellikle otomasyon, suni zekâ kullanımı, teslimat yönetim sistemleri ve modellerinin geliştirilmesi,
- Özellikle dekarbonizasyon süreçlerinin şekillendirilmesi açısından kamu özel sektör iş birliğinde gerçekçi projeksiyonlar yapılmalı, bu projeksiyonlar uyarınca AR-GE destekleme politikaları geliştirilmelidir.
Moto Kurye Sorunlarına Çözüm Önerileri
- Özellikle sanayi 4.0. Ve dijitalleşmenin etkilerinden iş gücünü koruyacak kalite geliştirme ve istihdam politikaları geliştirilmelidir.
- Sürdürülebiliyor teslimat enstrumanlarına dönük talebin karşılanması için bu alanda ulusal AR-GE çalışmaları desteklenmeli ve sektörün gelişim beklentileri ile uyumlu yani bir teşvik politikası oluşturulmalıdır.
- Sektörde hızla gelişmesi beklenen otomasyon süreçlerinin yaratacağı işsizliğin önlenmesi ve sektör çalışanlarının başta sektörde yaşatılacak yeni işler olmak üzere istihdam sürekliliğinin sağlanması için özellikle 122 No’lu İstihdam Politikası Sözleşmesi uyarmanca nitelik kazanmıştırrma programları kamu özel sektör iş birliği ile planlanmalıdır.
- Özellikle büyükşehirlerde kent içi trafiğinin azaltılması ve karbon salınımının düşürülmesi için kuryelere bölge sınırlılığı getirilmelidir.
- Azami teslimat mesafesi ve bölge ölçütü, ancak oluşturulacak gps takip mekanizmaları ile denetlenmelidir.
- Motosiklet ve bisiklet park yeri bulunmayan işletmelere yani kurye çalıştırma izni verilmemelidir.
- Kentlerde teslimat yoğunluğu gözetilerek sıfır karbon bölgeleri, ortak teslimat. Ayrıca tüm noktaları, motor park alanları, motor yolları, elektrikli şarj ünitesi alanları oluşturulmalıdır.
- Özellikle bu çalışmalar için yerel yönetimlere lüzumlu bütçe sağlanmalıdır.
Kaynak
Kaynak: https://www.meslekhastaligi.net/moto-kuryelerin-sorunlari-ve-cozum-onerileri-raporlastirildi/